ورود سلجوقیان به ایران
سلجوقیان، سلسله‌ای ترک با ریشه‌های کوچ‌نشین در آسیای مرکزی زندیگ می کردند. وقتی جمعیت آنها زیاد شد به سمت غرب به راه افتادند و به ایران رسیدند. در جنگ دندانقان مسعود غزنوی از طغرل شکست خورد (1040) و آنها فرمانروایان جدید سرزمین‌های اسلامی در شرق شدند و تاثیرات فراوانی در هنر ایران نهادند.
بعد از مدت کوتاهی در سال 1055 سلجوقیان به پیشروی خود ادامه دادند و به بغداد رسیدند و آن را تصرف کردند و به حکومت آل بویه پایان دادند و خود را به عنوان محافظان جدید خلافت عباسی و اسلام سنی اعلام کردند. در عرض پنجاه سال، سلجوقیان امپراتوری وسیعی را ایجاد کردند که عمر نسبتاً کوتاهی داشت و تمام ایران، عراق و بیشتر آناتولی را در بر می گرفت.
در اواخر قرن یازدهم، هنگامی که قلمرو سلجوقیان به دلیل درگیری های داخلی و تقسیم قلمرو بین وارثان دچار مشکل شد، امپراتوری به مناطق جداگانه ای تجزیه شد که توسط شاخه های مختلف سلسله اداره می شد.
شاخه های سلجوقیان
شاخه اصلی سلجوقیان، به اصطلاح سلجوقیان بزرگ، بر ایران تسلط داشتند و شاخه کوچکتر سلجوقیان روم را تشکیل دادند. در دوره سلطنت سلجوقی، ایران از دوران شکوفایی مادی و فرهنگی برخوردار بود و نبوغ در معماری و هنر در این دوره تأثیر قابل توجهی بر تحولات هنری بعدی داشت.
شکوفایی فرهنگی و هنری سلجوقی فراتر از نفوذ سیاسی سلطنت ادامه یافت. در واقع، از آنجایی که نمونه‌های تاریخی کمی از هنر ایران از دوره سلجوقی وجود دارد، آثار هنری مربوط به اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم اغلب با عنوان «سلجوقی» شناخته می‌شوند، حتی اگر ممکن است تحت حمایت یکی از آنها تولید شده باشند.
چندین سلسله محلی حاکمان سلجوقی ترک سنت‌های محلی ایرانی-اسلامی را پذیرفتند و از آن حمایت کردند و هنر سلجوقی برای ترکیب عناصر ایرانی، اسلامی و آسیای مرکزی-ترکی به رسمیت شناخته شده است. در این دوره هنرهای ایران در جهان اسلام جایگاه ویژه ای یافت.
هنر
تحولات و نوآوری های مهم به شهرت هنر سلجوقی کمک کرد. از نیمه دوم قرن دوازدهم، هنر خاتم کاری اشیاء برنزی یا برنجی با فلزات گرانبها مانند مس، نقره و طلا در استان خراسان شرقی ایران برجسته شد. چنین اشیایی اغلب با کتیبه های عربی نوشته شده به خط “متحرک” که در این دوره ساخته شده بود تزئین می شدند که در آن حروف به شکل انسان و حیوان تبدیل می شد.
- فلزکاری
همان اشکال شناخته شده در فلزکاری در سفال های معاصر نیز تولید می شد. این ظروف سرامیکی پیشرفت تکنیک های جدید یا اصلاح بیشتر روش های موجود را نشان می دهد. به خصوص آثاری که در کاشان در تکنیک درخشندگی و مینائی تولید شده بود قابل توجه بود. همچنین هنرهای این کتاب قابل توجه است، اگرچه امروزه به دلیل تعداد کمی نمونه های باقی مانده شناخته شده است.
- معماری
سلجوقیان نیز حامیان بزرگ معماری بودند. تعداد بی‌سابقه‌ای از مدارس (موسسات آموزش عالی) در سراسر قلمرو سلجوقی برپا شد. با این حال، مهم‌ترین آن، مدرسه نظامیه بود که در بغداد توسط وزیر بزرگ سلجوقی، نظام الملک (1063–1092) برای حمایت از تعلیم و تربیت ارتدکس سنی (1067) تأسیس شد.
در معماری مسجد، حیاط با چهار تالار طاقدار (ایوان) در هر طرف رواج یافت. مسجد جامع در اصفهان مشهورترین و تأثیرگذارترین بنای تاریخی سلجوقی بود. همچنین در این دوره، بناهای تدفین مهم بودند، که برجسته‌ترین آنها مقبره عظیم سلطان سنجر در مرو (حدود 1096-1157)، در ترکمنستان امروزی است.
