هنر اشکانیان

آغاز پارتیان در تاریخ

برای اینکه بتوانیم با هنر اشکانیان در دوره اشکانیان آشنا شویم و به بررسی سیر تاریخ جواهرسازی این دوران بپردازیم، ابتدا لازم است تاریخ این خاندان را مورد مطالعه قرار دهیم. پارت، سرزمین باستانی که تقریباً در منطقه خراسان امروزی شکل گرفت (247 پیش از میلاد مسیح-224 بعد از میلاد مسیح) اولین نشانه ها از پارتیان به صورت پارتاوا در کتیبه بیسیتون (حدود 520 پیش از میلاد مسیح ) در زمان پادشاه هخامنشی داریوش اول دیده شده است ، اما پارتاوا ممکن است تنها یک تغییر گویشی از نام پارسا (فارسی) باشد.

 

از تاریخ قلمرو پارت که ابتدا بخشی از ساتراپی امپراتوری هخامنشی بود، چیزی در دست نیست. در زمان اسکندر خراسان پارتی به هیرکانی (گرگان کنونی ایران) ملحق شد و این دو با هم استانی از پادشاهی سلوکیان شدند. در دوران سلوکوس اول (312-281 پیش از میلاد مسیح) و آنتیوخوس اول سوتر (281- 261 پیش از میلاد مسیح) کوچ نشینان پرنی (آپارنی) احتمالاً از آسیای مرکزی به پارت نقل مکان کردند و به نظر می رسد که گفتار اشکانیان را پذیرفته و جذب ساکنان بومی شده.

 

فرمانروایان اشکانی

اولین فرمانروای اشکانیان و بنیانگذار امپراتوری اشکانی، آرشاس اول بود که در زمان دیودوت، پادشاه یونانیان باختری، والی بود و برای ایجاد حکومت خود شورش کرد و به سمت غرب گریخت. (حدود 250  تا حدود 211 پیش از میلاد). تا سال 200 قبل از میلاد، جانشینان آرشاس در سواحل جنوبی دریای خزر مستقر شدند. بعدها، از طریق فتوحات میترادات اول (حکومت 171–138 پیش از میلاد مسیح) و آرتابانوس دوم (حکومت 128–124 پیش از میلاد مسیح)، تمام فلات ایران و دره دجله-فرات تحت کنترل اشکانیان درآمد. اما اشکانیان از حملات کوچ نشینان به مرزهای شمال شرقی خود و نیز حملات سکاها ناراحت بودند.

 

میترادات دوم بزرگ (حکومت 123–88 پیش از میلاد مسیح) آرتاواسدس، پادشاه ارمنستان بزرگ را شکست داد که پسرش تیگرانس در دست اشکانیان گروگان گرفت. در سال 92 پیش از میلاد میترادات دوم، که نیروهایش در حال پیشروی به سمت شمال سوریه علیه سلوکیان رو به زوال بودند، اولین معاهده را بین پارت و روم منعقد کرد. اگرچه میترادات دوم درگیر شورش ها و جنگ های مرزی بود، اما تا زمان مرگش به کنترل ایران و شمال بین النهرین ادامه داد و پس از آن مدعیان دودمان رقیب برای سرزمین های اصلی جنگیدند.

 

زمانی که پادشاه هشت ساله، ساناتروکس (شاید پسر میترادات اول) توسط قبیله آسیای میانه  ساکاروس ها بر تخت پادشاهی اشکانیان نشست، این سردرگمی در حدود 76/75 پیش از میلاد پایان یافت. با این حال با آغاز حکومت فراتس دوم پسر ساناتروکس (حکومت 70-58/57 پیش از میلاد) نخستین پایتخت اشکانی احتمالاً در دره (ابیورد امروزی) شکل گرفت.

 

یکی از پایتخت‌های بعدی، هکاتومپیلوس، احتمالاً در نزدیکی دامغان امروزی بود. این امپراتوری توسط اشراف کوچک اشکانی اداره می شد که با موفقیت از سازمان های اجتماعی که توسط سلوکیان تأسیس شده بود استفاده می کرد و توسعه پادشاهی های تابعه را تحمل می کرد. اشکانیان اگرچه مردمی مبتکر نبودند، اما اکثر راه های تجاری بین آسیا و جهان یونانی و رومی را در دست داشتند و این کنترل برای آنها ثروت زیادی به ارمغان آورد که از آن در فعالیت های ساختمانی گسترده خود استفاده کردند.

 

ساختار فئودالی و غیرمتمرکز امپراتوری اشکانی می‌تواند به توضیح این نکته کمک کند که چرا، با وجود اینکه بر پایه الحاق بنا شده بود و همواره توسط ارتش‌های متخاصم چه در شرق و چه در غرب تهدید می‌شد، پس از دوران میترادات دوم هرگز حمله‌ای قوی انجام نداد. پارت تمایل داشت در حالت تدافعی بماند و حتی در این نقش نیز غالباً فاقد انرژی بود. بنابراین جنگ بین پارت و روم نه توسط اشکانیان – هر چند که در اثر تجاوزات پومپه به شدت آسیب دیده بود – بلکه توسط خود روم آغاز شد.

 

روم خود را ملزم به ورود به میراث اسکندر مقدونی می‌دانست و از زمان پومپه، پیوسته تلاش می‌کرد تا کشورهای هلنیستی را تا رود فرات تحت سلطه خود درآورد و می خواست حتی بیشتر به سمت شرق پیش رود. با این هدف، مارکوس لیسینیوس کراسوس، تریومویر رومی در سال 54 پیش از میلاد، علیه پارت حمله کرد. با این حال، ارتش او سال بعد در Carrhae شکست خورد. پس از این نبرد، بین النهرین توسط اشکانیان بازپس گرفته شد، اما، جدای از ویرانی سوریه (51 پیش از مسلاد مسیح)، حمله تهدید شده اشکانیان به امپراتوری روم هرگز محقق نشد.

 

برای بیش از دو قرن، روم به نوبه خود گهگاه بر پارت ها فشار می آورد و از مدعیان تاج و تخت اشکانی حمایت می کرد. پس از سلطنت (حدود 51 تا 80 پس از میلاد) ولوژس اول، دوره ای از آشفتگی های بزرگ در تاریخ پارت رخ داد که طی آن در زمان های معینی دو یا چند پادشاه به طور همزمان سلطنت می کردند. امپراتوران روم تراژان (در 115-117بعد از میلاد مسیح) و سپتیمیوس سوروس (در سال 198بعد از میلاد مسیح) به اعماق قلمرو اشکانی نفوذ کردند و به نظر می‌رسد این مهاجمان خارجی و دیگر مهاجمان، پادشاهی اشکانی را فلج کرده‌اند.

 

سقوط اشکانیان

سرانجام، در جنوب ایران، سلسله جدید ساسانیان، به رهبری اردشیر اول (سلطنت 224–241بعد از میلاد مسیح)، شاهزادگان اشکانی را سرنگون کردند و به تاریخ پارت پایان دادند.

 

قلمرو اشکانیان

هنر اشکانیان در امپراتوری اشکانی دوره ای جذاب از تاریخ ایران است که تحت تاثیر هنر یونان و روم  است. اشکانیان جانشینان اسکندر مقدونی، سلوکیان را شکست دادند، بیشتر خاورمیانه و جنوب غربی آسیا را تسخیر کردند، جاده ابریشم را کنترل کردند و پارت را به یک ابرقدرت شرقی تبدیل کردند. همین امر باعث شکوفائی هنر اشکانیان گردید و امپراتوری اشکانی عظمت امپراتوری هخامنشی را احیا کرد و هژمونی روم در غرب را متعادل کرد. پارت زمانی مناطقی را در ایران، عراق، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، سوریه، لبنان، اردن، فلسطین و اسرائیل اشغال کرد.

 

از آنجا که منابع تاریخی مکتوب محدودی برجای مانده است، بسیاری از آنچه در مورد هنر اشکانیان و پادشاهی‌های فرعی آن‌ها، کراسین، الیمایس و پارس می‌دانیم، از سکه‌ها و زیورآلات استنباط شده اند. به همین دلیل، تمرکز اصلی بر سکه شناسی است.